هپاتیت سی (HCV) و تست، راه تشخیص و درمان آن
بیماری هپاتیت سی چیست؟
در این مطلب قرار است در رابطه با بیماری هپاتیت سی صحبت کنیم. در ادامه مطلب در رابطه با راه های انتقال، علائم و ازمایش هایی که این بیماری را مشخص می کند صحبت کنیم .
در ابتدا باید بدانیم که هپاتیت C یک بیماری عفونی ویروسی است که کبد را درگیر میکند. این بیماری توسط ویروس هپاتیت (Hepatitis C Virus) ایجاد میشود که به اختصار به آن HCV می گویند و در صورت عدم درمان میتواند باعث التهاب مزمن کبد، فیبروز، سیروز و حتی سرطان کبد شود. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، میلیونها نفر در سراسر دنیا به این ویروس آلوده هستند، اما بخش زیادی از آنها از وضعیت خود بیخبرند؛ زیرا هپاتیت C اغلب تا سالها بدون علامت باقی میماند.
راههای انتقال هپاتیت C
ویروس HCV عمدتاً از طریق خون آلوده منتقل میشود. شناخت راههای انتقال، نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا دارد.
شایعترین راههای انتقال عبارتند از:
- استفاده از سرنگ و وسایل تزریقی مشترک: یکی از مهمترین دلایل شیوع بیماری در میان مصرفکنندگان مواد مخدر تزریقی است.
- دریافت خون یا فرآوردههای خونی آلوده: بهخصوص قبل از سال ۱۳۷۵ که غربالگری خون در ایران بهطور کامل انجام نمیشد.
- تماس با وسایل شخصی آلوده به خون: مثل تیغ اصلاح، مسواک یا سوزن تتو و پیرسینگ.
- انتقال از مادر مبتلا به نوزاد: در دوران بارداری یا زایمان.
- رابطه جنسی محافظت نشده: بهویژه اگر زخم یا خونریزی وجود داشته باشد.
آیا هپاتیت C از طریق بوسیدن یا غذا منتقل میشود؟
خیر. این ویروس از طریق تماس عادی، دست دادن، غذا خوردن یا بوسیدن منتقل نمیشود. راه انتقال اصلی، تماس مستقیم با خون آلوده است.
علائم بیماری هپاتیت سی (HCV)
یکی از ویژگیهای هپاتیت C این است که اغلب تا مراحل پیشرفته هیچ علامتی ندارد. بسیاری از بیماران تنها زمانی متوجه آلودگی میشوند که آسیب کبدی جدی رخ داده است.
علائم احتمالی عبارتند از:
- خستگی و ضعف مداوم
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- درد در قسمت راست و بالای شکم (محل کبد)
- زردی چشم و پوست (یرقان)
- تیره شدن رنگ ادرار
- تهوع و مشکلات گوارشی
اگر هر یک از این علائم را دارید و به دکتر مراجع کنید و تست HCV را انجام دهید.
تست HCV چیست و چرا انجام آن اهمیت دارد؟
تست HCV آزمایشی است که وجود آنتیبادی یا RNA ویروس هپاتیت C در خون را بررسی میکند. این آزمایش تنها راه قطعی برای تشخیص این بیماری است. از آنجایی که هپاتیت C علائم مشخصی ندارد، غربالگری و انجام تست برای گروههای پرخطر نقش حیاتی در پیشگیری از پیشرفت بیماری دارد.
- آزمایشگاههای تشخیص طبی (Clinical Laboratories)
- رایجترین مکان برای انجام تستهای هپاتیت.
- شامل آزمایش Anti-HCV (آنتیبادی) و PCR HCV RNA.
- تقریباً همه آزمایشگاههای معتبر تشخیص طبی این تستها را ارائه میدهند.
2. آزمایشگاههای تخصصی ویروسشناسی (Virology Labs)
- برای تستهای تخصصیتر مثل ژنوتایپ ویروس و بار ویروسی (Viral Load).
- بیشتر در مراکز تحقیقاتی یا آزمایشگاههای مرجع انجام میشود.
هپاتیت C و ویروس HCV از دید علمی
ویروس هپاتیت سی یک ویروس RNA تکرشتهای از خانواده Flaviviridae است. این ویروس ساختاری کروی با پوشش لیپیدی دارد و ژنوم آن شامل حدود ۹٬۶۰۰ نوکلئوتید است. ویروس HCV با ورود به سلولهای کبدی (هپاتوسیتها) تکثیر میشود و بهتدریج باعث التهاب، آسیب سلولی و تشکیل بافت فیبروزی در کبد میگردد.
ویروس HCV دارای ۶ ژنوتایپ اصلی و بیش از ۷۰ زیرگروه است. ژنوتایپهای مختلف در پاسخ به درمان و میزان گسترش جهانی تفاوت دارند.
بهعنوان مثال:
- ژنوتایپ ۱ شایعترین نوع در جهان است و حدود ۴۶٪ از کل موارد را شامل میشود.
- ژنوتایپ ۳ بیشتر در آسیا و خاورمیانه دیده میشود.
- ژنوتایپ ۴ در آفریقا و خاورمیانه شیوع بیشتری دارد.
این تفاوتهای ژنتیکی دلیل اصلی انجام آزمایش ژنوتایپ HCV قبل از شروع درمان هستند.
🧪 انواع آزمایشهای HCV و کاربرد آنها
برای تشخیص بیماری هپاتیت سی چندین آزمایش انجام میشود که هرکدام مرحلهای از بیماری را بررسی میکنند:
1️⃣ آزمایش آنتیبادی HCV (Anti-HCV)
- روش: الایزا (ELISA) یا CLIA
- هدف: بررسی وجود آنتیبادیهای تولید شده توسط سیستم ایمنی علیه ویروس.
- نتیجه مثبت: نشان میدهد فرد در گذشته با ویروس تماس داشته، اما فعال بودن عفونت را مشخص نمیکند.
2️⃣ تست تاییدی RIBA (کمتر استفاده میشود)
- تست RIBA در گذشته بهعنوان آزمایش تاییدی استفاده میشد اما امروز تقریباً با PCR جایگزین شده است.
3️⃣ آزمایش PCR هپاتیت C (HCV RNA)
- روش: تکنیک Real-Time PCR
- هدف: شناسایی مستقیم RNA ویروس در خون.
- مزیت: تنها تستی است که وجود ویروس فعال را تأیید میکند.
- کاربرد: تشخیص اولیه، پایش پاسخ به درمان و بررسی عود بیماری.
4️⃣ آزمایش کمی HCV RNA (Viral Load)
- این تست علاوه بر شناسایی ویروس، میزان بار ویروسی (تعداد نسخههای RNA در هر میلیلیتر خون) را اندازهگیری میکند.
- بار ویروسی بالا میتواند نشانه پیشرفت بیماری باشد ولی میزان آن شدت علائم را تعیین نمیکند.
5️⃣ آزمایش ژنوتایپ HCV
- هدف: شناسایی نوع ژنوتایپ ویروس برای انتخاب بهترین داروی ضدویروس مستقیم (DAA).
- اهمیت: برخی ژنوتایپها به داروهای خاص پاسخ بهتری میدهند و مدت درمان بر اساس آن تنظیم میشود.
6️⃣ آزمایشهای مکمل (ارزیابی آسیب کبدی)
برای بررسی میزان تخریب کبدی، آزمایشهای دیگری مانند ALT، AST، فیبروتست یا تصویربرداری Fibroscan انجام میشوند.
لازم به ذکر است که برای انجام این تست با توجه به نوع آن به آزمایشگاه های زیر می توان مراجعه کرد:
- آزمایشگاههای تشخیص طبی (Clinical Laboratories)
- رایجترین مکان برای انجام تستهای هپاتیت.
- شامل آزمایش Anti-HCV (آنتیبادی) و PCR HCV RNA.
- تقریباً همه آزمایشگاههای معتبر تشخیص طبی این تستها را ارائه میدهند.
✅ 2. آزمایشگاههای تخصصی ویروسشناسی (Virology Labs)
- برای تستهای تخصصیتر مثل ژنوتایپ ویروس و بار ویروسی (Viral Load).
- بیشتر در مراکز تحقیقاتی یا آزمایشگاههای مرجع انجام میشود.
📌 چرا انجام هر دو تست Anti-HCV و PCR ضروری است؟
گاهی تست آنتیبادی مثبت میشود ولی ویروس فعال وجود ندارد (به دلیل پاک شدن خودبهخودی عفونت در حدود ۱۵-۲۰٪ افراد). به همین دلیل، PCR HCV RNA تنها روش قطعی برای تشخیص فعال بودن بیماری است.
چه افرادی باید تست HCV انجام دهند؟
- افرادی که مواد مخدر تزریقی استفاده کردهاند.
- کسانی که قبل از سال ۱۳۷۵ خون یا فرآورده خونی دریافت کردهاند.
- کارکنان مراکز درمانی که با خون سر و کار دارند.
- بیماران با علائم مزمن کبدی ناشناخته.
- افرادی که شریک جنسی مبتلا به هپاتیت C دارند.
- نوزادان مادران مبتلا به HCV.
مراحل انجام تست HCV
- نمونهگیری از خون وریدی انجام میشود.
- معمولاً نیازی به ناشتایی نیست.
- اگر داروی خاصی مصرف میکنید یا بیماری زمینهای دارید، به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید.
- نتیجه تست آنتیبادی در ۱ تا ۲ روز آماده میشود و در صورت مثبت بودن، تست PCR توصیه میگردد.
درمان بیماری هپاتیت سی
داروهای ضدویروس مستقیم (DAA)
امروزه درمان هپاتیت C بسیار موفقیتآمیز است. داروهای جدید ضدویروس مستقیم (DAA) میتوانند طی ۸ تا ۱۲ هفته ویروس را بهطور کامل از بدن پاک کنند.
تغییر سبک زندگی
- پرهیز از الکل: مصرف الکل باعث تشدید آسیب کبدی میشود.
- رژیم غذایی سالم: تغذیه متعادل و پرهیز از غذاهای پرچرب.
- واکسن هپاتیت A و B: برای پیشگیری از عفونتهای همزمان کبدی.
- پرهیز از مصرف داروهای بدون نسخه: برخی داروها و گیاهان دارویی ممکن است به کبد آسیب بزنند.
پیشگیری از بیماری هپاتیت سی
- استفاده از سرنگ و وسایل تزریقی استریل و شخصی.
- اجتناب از اشتراک وسایل شخصی مانند تیغ یا مسواک.
- انجام تست HCV قبل از ازدواج یا شروع رابطه جنسی جدید در صورت وجود ریسک.
- رعایت نکات بهداشتی در تتو و پیرسینگ.
اهمیت تشخیص زودهنگام
تشخیص بهموقع هپاتیت C از طریق تست HCV، نه تنها امکان درمان موفقیتآمیز را افزایش میدهد بلکه از انتقال بیماری به دیگران جلوگیری میکند. بسیاری از کشورها توصیه میکنند افراد بین ۱۸ تا ۷۹ سال حداقل یک بار تست HCV انجام دهند.
جمعبندی
هپاتیت سی یک بیماری خاموش اما قابل درمان است. انجام تست HCV برای تشخیص زودهنگام و شروع درمان بهموقع اهمیت حیاتی دارد. اگر در گروههای پرخطر هستید یا علائم مشکوک دارید، مراجعه به آزمایشگاه و انجام این تست را به تعویق نیندازید. با درمانهای امروزی، بیشتر بیماران میتوانند بهطور کامل بهبود یافته و از آسیبهای کبدی پیشگیری کنند.
منبع: